Wat de lens zag: Over de beelden bij Luc Stevens’ afscheid

11 april 2018

Geert Bors

Geplaatst in: Partnerschap, Partnerschap,

Op twee avonden stond NIVOZ stil bij het afscheid van Luc Stevens. Terugkijkend naar de beelden van fotograaf Ted van Aanholt, ziet redacteur Geert Bors twee heel verschillende bijeenkomsten: een bedachtzaam fronsen op het mini-symposium, terwijl op de tweede avond Van Aanholts camera vooral ogen leek te vinden: ‘Ogen die elkaar lang niet gezien hadden. Ogen die zich herinnerden hoe het begon. Ogen die niet wisten te kiezen tussen vreugdevolle dankbaarheid en de melancholie van een eindigend tijdperk.’ Een fotoverslag.

De Cycloop heette de vereniging van fotografie-enthousiastelingen op mijn universiteit. En zo heten ze nog altijd. Wat een prachtig passende naam: natúúrlijk verwijst een studentenclub met een half-pedante belezenheid naar de klassieke Griekse Oudheid, naar de eenogige reuzen die in het hete binnenste van de aarde hielpen de instrumenten voor de goden te smeden. Wat is een fotograaf anders dan een eenogig wezen dat zelf opgaat in zijn omgeving en intussen de wereld beziet?

Onze huisfotograaf Ted van Aanholt zal die klassieke verwijzing ongetwijfeld herkennen, want hij is, naast kundig beeldenschieter, opgeleid als filosoof. De bedachtzame observeerder is herkenbaar in zijn werk, zoals hij tijdens NIVOZ Onderwijsavonden de tijd neemt, van perspectief wisselt en op zijn onderwerp toe kruipt door het van alle kanten – dichtbij en veraf, met en zonder publiek, van voren en als Rückenfigur – te belichten.

Wat me trof in zijn fotoverslag van de twee avonden waarin wij stilstonden bij het vertrek van Luc Stevens als wetenschappelijk directeur van het NIVOZ, zijn de contrasten tussen die twee momenten.

Allereerst was er het symposium met Gert Biesta, Tone Sævi en Joseph Kessels. “Een inhoudelijk gesprek, als best mogelijke cadeau aan Luc”, zoals Nickel van der Vorm het presenteerde. In de beelden van die avond zie je hoe Ted, terwijl hij vastlegt in woordenloze vorm, de inhoud mee laat spreken. Soms zie je het gezegde op het podium onderstreept in een geheven hand met opengesperde vingers. Een frons die verraadt dat er een nieuw inzicht daagt dat nog naar woorden zoekt. Er is de laconiek half-opgetrokken wenkbrauw, de gezwollen ader op de slaap van de jazzsaxofonist, de bedachtzame vinger onder de lip van een toehoorder, de zichtbare concentratie in ooghoeken om de gravende antwoorden op de vraag ‘What in the end keeps everything together’ te verstaan.

Hoe anders van karakter was de tweede avond, waarop Lucs film Het kan beter werd vertoond. Dat was de avond dat Van Aanholts cyclopenlens vooral de weerspiegeling van het menselijk oog leek te vinden. Het is niet voor niets dat Max van Manen in zijn fenomenologisch-pedagogische werk uitgebreid stilstaat bij het oog:

Het gevoelvolle oog van tact is een spiegel van zijn zorgzame intenties. Tact doet wat het doet door alles – van je blik tot je spraak, van je stiltes tot je gebaren – in te zetten als bemiddelende hulpbronnen voor het zorgende werk. Een oog, dat alleen het gedrag van kinderen waarneemt, objectiveert. Terwijl het tactvolle oog subjectiveert. Het tactvolle oog maakt contact, maakt persoonlijke relaties mogelijk. (…) Oogcontact is een van de meest intieme vormen van in-verbinding-zijn, die je kunt ervaren met een ander. Over het algemeen zijn het onze ogen die waarachtiger, eerlijker, echter overbrengen hoe we ons voelen en wat we van een ander vinden, dan we dat met woorden kunnen. (uit: Weten wat te doen, wanneer je niet weet wat te doen, pp. 109-110)

En zo vond de lens van de fotograaf: ogen die twinkelden. Ogen die elkaar lang niet gezien hadden. Ogen die ontspanning zochten. Ogen die zich nog herinnerden hoe het begon. Ogen die niet wisten te kiezen tussen vreugdevolle dankbaarheid en de melancholie van een eindigend tijdperk. Ogen die ‘denken’ en ‘doen’ congruent maakten. Ogen die zeiden: “Onze monden hoeven het eigenlijk niet nog een keer aan elkaar uit te leggen.” Ogen die stopten vooruit of terug te kijken, maar het moment zelf aanblikten.

Geert Bors, redactie NIVOZ

Impressie van het mini-symposium “Wat houdt ten diepste de boel bij elkaar” (6 maart 2018):