profiel

Als Simon Verwer, docent logica & argumentatieleer en Grote Denkers op het Hyperion Lyceum in Amsterdam, ziet dat brugklasser Sjoerd op zijn computer een tabblad met een game open heeft staan, stuit Simon op weerstand op het moment dat hij vraagt om het tabblad te sluiten. En wat doe je dan als docent?  Simon laat aan de hand van een dagelijks, herkenbaar moment tijdens het lesgeven zien wat het belang van ‘weerstand’ als begrip is volgens de Franse pedagoog Philippe Meirieu. En wat de relatie is tot het begrip ‘pedagogische tact’.

Hoewel het pedagogische gedachtegoed van het NIVOZ en het werk van Meirieu elkaar nog niet eerder hebben ‘ontmoet’, is er sprake van een grote affiniteit en gedeelde grond. Een klein voorbeeld: in werk van Meirieu is de notie van ‘het pedagogische moment’ belangrijk. De slagzin van pedagogische tact trajecten luidt: ‘Het goede doen, op het juiste moment, ook in de ogen van de leerling’. Dit laat al iets zien van de verbondenheid tussen Meirieu en het NIVOZ.

In dit blog zal ik kort beschrijven wat het ‘pedagogische moment’ betekent, hoe het zich verhoudt tot het idee van weerstand bieden en hoe het aansluit bij – en mogelijkerwijs een verrijking kan zijn voor – het denken omtrent pedagogisch tactvol handelen, zoals het NIVOZ en Gert Biesta dit voorstaan.

Tussen woorden en daden

Pedagogiek bevindt zich volgens Meirieu tussen spreken en doen in. Het spreken over onderwijs en opvoeding, zoals dat in de wetenschappen plaats vindt, volgt, als het goed is, op de ervaringen uit de praktijk en is er voor die praktijk. Opvoeding en onderwijs zijn voor Meirieu door en door menselijke, praktische activiteiten waarin kinderen door volwassenen ondersteund worden om op te groeien. Een kind heeft het recht om kind te zijn én heeft het recht om opgevoed te worden, zo schrijft hij in het te verschijnen Pedagogiek: de plicht om weerstand te bieden.
Gelukkig doen kinderen niet altijd wat wij als ouders of leraren van hen verlangen. Het zijn geen robots maar mensen met rechten die beschikken over vrijheid, zoals ook Joop Berding recent prachtig heeft beschreven in Ik ben ook een mens. In het proces van opvoeding en onderwijs komen ook dus ook momenten voor waarin kinderen niet doen wat wij willen.

Het is dan dat ‘het pedagogische moment’ verschijnt: een situatie waarin het kind niet direct doet wat ik wil en zo een appel doet op mij. En dan komt het aan op ‘pedagogische tact‘. Ben ik dan in staat om dan ‘Het goede doen, op het juiste moment, ook in de ogen van de leerling’? Lukt het mij en het kind om een volwaardige dialoog aan te gaan of botst onze wilskracht ons uit elkaar? Zet ik in mijn macht in of cultiveer ik gezag?

Dat klinkt in de oren van sommigen wat dramatisch of ‘groots’ maar in mijn beleving gaat pedagogiek juist over dit soort ogenschijnlijke kleine momenten. Leraren met een versterkt pedagogisch bewustzijn zijn extra opmerkzaam en gevoelig voor dit type momenten. Bovendien lenen deze momenten zich goed om te reflecteren op het denken en het doen, de woorden en de daden in de praktijk. Laat ik, om het te illustreren, een voorbeeld geven uit een recente les:

Mijn brugklasleerlingen maken oefeningen en gebruiken hiervoor hun computer, zoals bij ons op school gebruikelijk is. Terwijl ik door de klas loop om feedback te geven en vragen te beantwoorden zie ik bij een jongen, laat ik hem Sjoerd noemen, een tabblad van een onlinegame open staan. Op het oog is hij evenwel prima taakgericht met zijn oefeningen bezig. Omdat ik wel weet dat Sjoerd wel erg houdt van spelletjes spelen maak ik een afweging en oordeel ik dat het toch handig is wanneer hij deze zou afsluiten. Hij heeft hem immers toch niet nodig tijdens mijn les. Ik loop naar hem toe, ga op mijn hurken zitten en vraag Sjoerd: ‘Ik zie dat je prima aan het werk bent. Complimenten daarvoor. Wel zie ik dat je ook nog een onlinegame open hebt staan. Zou je die willen afsluiten? Sjoerd zijn antwoord, helder en kort, was: nee, dat wil ik niet.’

En zie daar, de plotselinge verschijning het pedagogische moment. Want opeens zag ik mij geconfronteerd met een kind dat niet deed wat ik van hem verlangde. Kortom, wat te doen op dat moment? En waarom dat en niet iets anders? En hoe?

Lees hier verder op het NIVOZ-forum

Op maandag 4 april 2016 vinden er bij NIVOZ twee bijeenkomsten plaats rond de boekpresentatie van het vertaalde boek ‘Pedagogiek: de plicht om weerstand te bieden’. De auteur, de Franse pedagoog Philippe Meirieu, zal bij beide bijeenkomsten aanwezig zijn. Het programma valt uiteen in een middag- en een avondgedeelte. Bijdragen worden gegeven door o.a. Simon Verwer, die het boek vertaalde, Gert Biesta en Liesbeth Breek, die als leraar Frans bekend is met het werk van Meirieu. Meer informatie en inschrijven onder deze link.

Deel dit artikel

• facebook
• linkedin
• twitter
• stuur via e-mail
• download